Σχεδιάζοντας την πρώτη μέρα στο σχολείο: Ενδεικτικός οδηγός για εκπαιδευτικούς

Ακολουθεί μακροσκελές κείμενο.

Ένα μεγάλο προσωπικό μου άγχος ήταν πάντα αυτή η πρώτη μέρα με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου στην τάξη. Πολλές φορές βρέθηκα μέσα σε μία αίθουσα, στη μέση της χρονιάς, χωρίς να γνωρίζω από την προηγούμενη μέρα ποια θα είναι αυτή η τάξη, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και την ηλικία των παιδιών, οπότε δεν μπορούσα να έχω προετοιμαστεί κατάλληλα. Ξεκινούσαμε με τα ονόματα των παιδιών, τα ενδιαφέροντά τους και όποιο άλλο θέμα προέκυπτε ανάμεσα σε αρκετές στιγμές αμηχανίας.

Για να κυλήσει πιο ομαλά η πρώτη μέρα (είτε στην αρχή της χρονιάς είτε όποτε αναλαμβάνεις μια τάξη), το κλειδί είναι να έχεις προετοιμαστεί. Να έχεις σχεδιάσει, δηλαδή, αρκετές δραστηριότητες για να σπάσει ο πάγος και να γίνουν τα πρώτα βήματα για την οικοδόμηση των σχέσεων εκπαιδευτικού και μαθητών/τριών.

Στη συνέχεια, περιγράφω ένα ενδεικτικό πλάνο δραστηριοτήτων της πρώτης μέρας, που μπορούν όσοι και όσες θέλουν να το αξιοποιήσουν αυτούσιο, είτε να το προσαρμόσουν στις δικές τους ανάγκες. Ελπίζω να φανεί χρήσιμο.

1. Πληροφορίες για την τάξη. Αρχικά, από τη στιγμή που μαθαίνουμε την τάξη και το τμήμα που μας ανατίθεται, μπορούμε να αναζητήσουμε πληροφορίες για τα παιδιά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τάξης από συναδέλφους/ισσες που τα είχαν τις προηγούμενες χρονιές. Στην περίπτωση της Α', όταν είναι εφικτό, ερχόμαστε σε επικοινωνία με τον/την νηπιαγωγό, ο/η οποίος/α μπορεί να μας δώσει κάποια εικόνα για τα παιδιά που έρχονται στο Δημοτικό.

2. Άφιξη μαθητών/τριών-Καλωσόρισμα. Το πρωί της πρώτης μέρας (την επόμενη του Αγιασμού), καλωσορίζουμε τα παιδιά στο προαύλιο και τα οδηγούμε στην αίθουσα. Σε περίπτωση που πρέπει να βρισκόμαστε μέσα στην αίθουσα, τα περιμένουμε και τα καλωσορίζουμε εκεί, ενώ κάποιος/α συνάδελφος/ισσα τα οδηγεί ως εκεί.

Έχουμε τοποθετήσει τα θρανία στη διάταξη με την οποία θέλουμε να ξεκινήσουμε τη σχολική χρονιά. Ετοιμάζουμε ετικέτες ή εύκολες κατασκευές με τα ονόματα των παιδιών και τα τοποθετούμε στα θρανία για να καθίσουν σε συγκεκριμένες θέσεις. Εναλλακτικά, τα αφήνουμε να επιλέξουν εκείνα πού και κοντά σε ποιον/α θα καθίσουν και παρατηρούμε τις επιλογές που θα κάνουν για να διερευνήσουμε τις μεταξύ τους σχέσεις.

3. Σύντομη δραστηριότητα. Επάνω στο θρανίο, έχουμε αφήσει δύο-τρεις εισαγωγικές δραστηριότητες (ανάλογα με το επίπεδο γραμματισμού των παιδιών) για να επιλέξουν αυτή που θέλουν, μέχρι να ολοκληρωθεί η προσέλευση ή μέχρι να σημειώσουμε τις παρουσίες. Συγκεκριμένα, φέτος θα εκτυπώσω το Κουίζ 5 λεπτών και φύλλα "Διαβάζω και ζωγραφίζω" ή "Διαβάζω και χρωματίζω", που διατίθενται δωρεάν από τη Ρεουλίτα. Για την Α' μπορούμε να έχουμε επιλογή μεταξύ ελεύθερης ζωγραφιάς ή φωτοτυπίας που πρέπει να χρωματίσουν με χρώματα της επιλογής τους. 

4. Συστάσεις. Σημειώνουμε τις παρουσίες και συστηνόμαστε στα παιδιά (αν δεν γνωριζόμαστε ήδη από προηγούμενη χρονιά). Μπορούμε να κάνουμε τις συστάσεις με προβολή σχετικής παρουσίασης με τα ενδιαφέροντά μας και όποιες πληροφορίες αισθανόμαστε άνετα να μοιραστούμε με τα παιδιά. Σε αυτό το σημείο, μπορούμε να εισάγουμε μία πρωινή ρουτίνα που θα ακολουθούμε καθημερινά. Μπορεί να είναι ένα τραγουδάκι, στιχάκια ή απλώς μία συγκεκριμένη στιχομυθία (ας μοιραστούμε ιδέες στα σχόλια). 

Αφού συστηθούμε, έρχεται η ώρα να γνωρίσουμε τους μαθητές και τις μαθήτριές μας και να γνωριστούν κι εκείνοι/ες μεταξύ τους (αν προέρχονται π.χ. από διαφορετικά νηπιαγωγεία). Πατήστε στον σύνδεσμο για να δείτε ορισμένα παιχνίδια γνωριμίας. 

5. Σύνδεση ομάδας. Αν γνωριζόμαστε όλοι/ες μεταξύ μας μπορούμε να προχωρήσουμε σε δραστηριότητες ομαδικής σύνδεσης, για να οικοδομηθεί ή να ενισχυθεί η σχέση μεταξύ των μελών της ομάδας. Προς το παρόν, επιλέγουμε αυτές που μπορούν να υλοποιηθούν τηρώντας τις αποστάσεις ασφαλείας. Για φέτος, διαλέξαμε το δίχτυ. Το δίχτυ είναι παιχνίδι γνωριμίας, αλλά θα το προσαρμόσουμε, ζητώντας από τα παιδιά, εκτός από το όνομά τους, να μοιραστούν μία εμπειρία από το καλοκαίρι και τα συναισθήματά τους για το ξεκίνημα της νέας χρονιάς. Αφού σχηματιστεί το δίχτυ από το νήμα ενός κουβαριού, θα μιλήσουμε για τη μεταξύ μας σύνδεση που πλέον θα είναι εμφανής, τον χρόνο που θα κληθούμε να περάσουμε όλοι/ες μαζί και πώς θα τον αξιοποιήσουμε προς όφελος όλων μας. (Προαιρετικά ακούμε απαλή μουσική κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας.)

Στη συνέχεια, θα πρέπει να μαζέψουμε το κουβάρι. Ξεκινάει το τελευταίο παιδί, μαζεύει και συναντάει το επόμενο, εκείνο συνεχίζει το μάζεμα μέχρι το μεθεπόμενο, μέχρι να τυλιχτεί όλο το κουβάρι και να έχουμε ολοκληρώσει την πρώτη ομαδική αποστολή μας για φέτος!

6. Κανόνες της τάξης. Είμαστε πλέον έτοιμοι/ες να εισάγουμε τη συζήτηση για τους κανόνες της τάξης. Σε μεγαλύτερες τάξεις χωρίζουμε τα παιδιά σε τυχαίες ομάδες και προχωράμε σε καταιγισμό ιδέων για τους κανόνες που πιστεύουν ότι πρέπει να θέσουν για τη νέα χρονιά. Δίνουμε ορισμένο χρόνο στις ομάδες και στο τέλος, κάθε ομάδα παρουσιάζει στην ολομέλεια τους κανόνες που έχει σημειώσει. 

Ο/Η εκπαιδευτικός τους σημειώνει και καθοδηγεί τα παιδιά στη διατύπωση 4-5 βασικών κανόνων, που να ομαδοποιούν τους επιμέρους κανόνες που έχουν προτείνει. Προσέχουμε να διατυπώσουμε θετικά τους κανόνες, αποφεύγοντας τις απαγορεύσεις και προτρέποντας σε επιθυμητές συμπεριφορές. Συζητάμε, επίσης, για τις συνέπειες που θα συνοδεύουν την μη τήρηση των συμφωνημένων κανόνων, καθώς και το σύστημα επιβράβευσης των επιθυμητών συμπεριφορών, όπως για παράδειγμα ο μυστικός μαθητής της εβδομάδας, η μυστική ομάδα της εβδομάδας, οι καρτέλες επιβράβευσης ή το Class Dojo. 

Στον σύνδεσμο θα βρείτε τις καρτέλες με τους 5 θετικούς κανόνες που χρησιμοποιούμε σε μικρότερες τάξεις.

Μπορεί, επίσης,  να δραματοποιήσει κάθε ομάδα από έναν κανόνα. Όταν  λάβουμε τη σχετική άδεια από τους κηδεμόνες μπορούμε να φωτογραφίσουμε στιγμιότυπα με τα οποία θα φτιάξουμε τις καρτέλες της τάξης. 

Με βάση τους κανόνες στους οποίους έχουμε καταλήξει, συντάσσουμε και υπογράφουμε όλοι/ες το συμβόλαιο της τάξης, το οποίο θα αναρτήσουμε μαζί με τις καρτέλες των κανόνων. Εδώ θα βρείτε το αρχείο που χρησιμοποιούμε. Μπορείτε να το επεξεργαστείτε, ώστε να ταιριάζει στις ανάγκες της δικής σας τάξης.

7. Γνωριμία με τον χώρο. Στη συνέχεια, μπορούμε να περιηγηθούμε με τα παιδιά στους χώρους του σχολείου: π.χ. τη δική τους πτέρυγα, τις εξόδους, τις σκάλες, τα γραφεία, τις αίθουσες άλλων μαθημάτων, τις τουαλέτες, την αυλή, το κυλικείο κλπ. (Πολλές φορές ακόμα και παιδιά μεγαλύτερων τάξεων δυσκολεύονται με τον προσανατολισμό τους στον χώρο, ιδιαίτερα σε μεγάλα σχολικά κτίρια με πολλά επίπεδα και πτέρυγες. Παραλείπουμε την περιήγηση αν κρίνουμε ότι τα παιδιά είναι ήδη εξοικειωμένα με τον χώρο). Επίσης, μπορούμε να ορίσουμε το σημείο και τον τρόπο με τον οποίο θα μπαίνουμε σε σειρές κατά την είσοδο και την έξοδό μας από το κτίριο και να υπενθυμίσουμε βασικούς κανόνες ασφάλειας (περπατάμε, κρατάμε αποστάσεις κλπ).

8. Τουαλέτα και υγιεινή. Στην Α' και προαιρετικά σε μεγαλύτερες τάξεις, μπορούμε να επισκεφτούμε τις τουαλέτες και να δείξουμε στα παιδιά τον σωστό τρόπο πλυσίματος των χεριών με σαπούνι και νερό. Συζητάμε για τους βασικούς κανόνες υγιεινής μετά τη χρήση της τουαλέτας. Συζητάμε, επίσης, για το πώς μπορούμε να ζητάμε άδεια για την τουαλέτα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Μπορούμε να ορίσουμε συνθηματικό: Σηκώνω τον δείκτη για να μιλήσω, 2 δάχτυλα για νερό ή αλλαγή μάσκας, 3 δάχτυλα για να δείξω ότι θέλω να πάω στην τουαλέτα.

9. Κανόνες αυλής. Λίγο πριν το διάλειμμα καλό είναι να υπενθυμίσουμε και τους κανόνες της αυλής. Προτείνουμε να παίζουν αφού έχουν τελειώσει με το κολατσιό τους, να συνεννοούνται για να επιλέγουν τα παιχνίδια που θα παίξουν, να εξηγούν τους κανόνες των παιχνιδιών σε όλους/ες για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, να καλούν τους/τις διστακτικούς/ές φίλους/ες να συμμετέχουν στο παιχνίδι κ.ά. 

10. Βιβλία και υλικά. Μοιράζουμε τα βιβλία και τα τετράδια εργασιών της τάξης (τα πρώτα τεύχη συνήθως),  καθώς και τη λίστα των υλικών που θα χρειαστούμε. Φροντίζουμε να τη διαβάσουμε στα παιδιά και να τους εξηγήσουμε αν έχουν απορίες, ώστε να μπορέσουν να βοηθήσουν τους γονείς κατά τη συγκέντρωση των υλικών. Ενημερώνουμε τα παιδιά για τον τρόπο οργάνωσης των υλικών (σε κουτί, σε κασετίνες, στη ντουλάπα, κάτω από το θρανίο, σε ράφια ή πάγκους κλπ) και για τον τρόπο φύλαξης των εργασιών στο σχολείο και στο σπίτι (π.χ. σε φακέλους με ετικέτες).

11. Γνωριζόμαστε καλύτερα. Αν μένει χρόνος μπορούμε να κάνουμε μερικές δραστηριότητες ακόμα, όπως:

• η συνέντευξη από συμμαθητή/τριά μου, από τη Ρεουλίτα, 
• το Βρες ένα/μια φίλο/η που.. (Τα παιδιά κινούνται στον χώρο και προσπαθούν να συμπληρώσουν το έντυπο. Οδηγίες στο αρχείο.)
• και για τα παιδιά που γνωρίζονται καλά μεταξύ τους, το Γράψε στην πλάτη: 

(Κολλάμε με χαρτοταινία ένα χαρτί Α4 στην πλάτη όλων των παιδιών. Τα παιδιά κινούνται ελεύθερα στον χώρο και πρέπει να γράψουν σε όλα τα υπόλοιπα χαρτιά εκτός από το δικό τους. Σε κάθε συμμαθητή/τρια γράφουν ένα θετικό μήνυμα ή κάτι που τους αρέσει σε αυτόν/ή). 

12. Ανάγνωση βιβλίου. Μπορούμε, επίσης, να διαβάσουμε ένα βιβλίο σχετικό με την πρώτη μέρα στο σχολείο, που να συμβαδίζει με το επίπεδο γραμματισμού των παιδιών. Δείτε τις ενδιαφέρουσες προτάσεις του Elniplex.

Φυσικά, μπορεί να μην προλάβουμε να ολοκληρώσουμε όλες τις παραπάνω δραστηριότητες, ανάλογα  με το πρόγραμμα που θα έχουμε εκείνη την ημέρα. Είναι προτιμότερο να ολοκληρώσουμε με ηρεμία όσες προλαβαίνουμε και να αφήσουμε τις υπόλοιπες για την επόμενη ή τις επόμενες ημέρες. Καλύτερα να έχουμε προετοιμάσει περισσότερες δραστηριότητες, παρά να μη φτάσουν για τον χρόνο που θα έχουμε.

13. Λήξη-Αποχώρηση. Κουδούνι λήξης! Προετοιμαζόμαστε για την αποχώρηση! 

Παίρνουμε μία ανάσα... και

ετοιμαζόμαστε για την επόμενη μέρα!

Αφήστε στα σχόλια τις δικές σας πρακτικές της πρώτης μέρας ή κάτι που πιστεύετε ότι πρέπει οπωσδήποτε να προσθέσω στο πλάνο.